Zamek Czernielicki
Ciekawe szczegóły
Lata budowy
1636
Założyciel
Architekt
Nieznany
Rzeźbiarz
Nieznany
Ustanowienie
Czernelica to osiedle typu miejskiego położone na prawym brzegu Dniestru w rejonie horodenkowskim obwodu iwanofrankowskiego, około 22 km od stolicy rejonu i 65 km od ośrodków obwodowych.
Oddalenie od głównych dróg, zarówno krajowych, jak i regionalnych, sprawiło, że Czernelica jest rzadko wspominana w przewodnikach turystycznych. Historia wsi Pokuck jest jednak bogata w wydarzenia, a sama osada zachowała wiele wartych zobaczenia zabytków. Wśród nich znajdują się: staroruska osada z XI wieku, bastiony i wieża wjazdowa zamku z pierwszej połowy XVII wieku, ruiny kościoła rzymskokatolickiego z 1661 roku, pozostałości kaplicy Raciborskich z połowy XIX wieku, greckokatolicka cerkiew Najświętszej Marii Panny z 1817 roku, ruiny żydowskiej synagogi oraz pozostałości austriackich fortyfikacji obronnych z czasów I wojny światowej. Nasza opowieść będzie poświęcona zamkowi w Czernelicy.
Początek i główne etapy budowy zamku.
Niektórzy historycy doszukują się najwcześniejszych śladów fortyfikacji na terenie dzisiejszej Czernelicy w dokumentach z połowy XV wieku. Podstawą tego stwierdzenia jest akt podziału dóbr między Mychajłem a Janem Buczackim z 11 maja 1469 roku, w którym wymienione są majątki Pokucia i Podolska, wraz z określeniem „fortalicimus”, obejmującym także Czernelicę. Jednakże konstrukcja zdania i forma użyta w dokumencie, „z miastami, dworami obronnymi i wsiami”, pozwalają przypisać te słowa nie tyle konkretnie do Czernelicy, co ogólnie do wszystkich miejscowości wymienionych w akcie własności. Dlatego nie da się dokładnie ustalić, w której ze wskazanych miejscowości mogły znajdować się dwory obronne lub strażnice.
Na tej podstawie nie możemy zatem twierdzić, że w połowie XV wieku w Czernielicy istniały umocnienia obronne w postaci zamku. Inne dokumenty galicyjskiego dworu grodzkiego z 1490 roku nie wspominają o prawdopodobnych umocnieniach w Czernielicy. Podobnie, nie znajdujemy żadnych informacji o zamku w opisach posiadłości rodów Buczackich i Jazłowieckich z XVI–początku XVII wieku, do których należała wówczas Czernielica. Jak widać, zachowane źródła nie pozwalają na datowanie początku budowy zamku w Czernielicy na XV wiek.
W literaturze historycznej najpowszechniejszą tezą jest, że zamek powstał w pierwszych dekadach XVII wieku. Niektórzy autorzy datują jednak to wydarzenie na pierwszą połowę XVII wieku lub, szerzej, na cały wiek XVII. Zachowane dokumenty archiwalne precyzują jednak datę rozpoczęcia budowy zamku. I tak, wśród aktów Galicyjskiego Sądu Ziemskiego znajdujemy skargę ówczesnej właścicielki Czernielicy, Jadwigi Bełżeckiej z Jazłowieckiego, na jej zięcia, wojewodę kijowskiego Janusza Tyszkiewicza, który w 1636 roku napadł i ograbił majątek teściowej. Jadwiga skarżyła się, że J. Tyszkiewicz zniszczył miasta Jazłowiec, Gródek, Zaleszczyki, a także Klucz Czernielski i „miasto Czernielica z zamkiem”. Dokument ten jest pierwszą znaną pisemną wzmianką o zamku w Czernielicy. Zatem już w 1636 roku rozpoczęto budowę twierdzy na Pokuciu.
Zamek Czernielski to uderzający przykład architektury renesansowej, łączącej funkcje obronne z elegancją i estetyką epoki. Zamek miał kształt kwadratowego bastionu z czterema narożnymi wieżami, które zapewniały obronę na planie koła. Jego mury miały do 2 metrów grubości i posiadały kilka rzędów strzelnic. W centrum zamku znajdował się pałac, będący rezydencją Czartoryskich. Pałac został urządzony zgodnie z najlepszymi tradycjami ówczesnej polskiej szlachty, odzwierciedlając status i zamożność jego właścicieli.
Historia nie była jednak łaskawa dla Zamku w Czernilicach. W XVIII wieku, podczas konfliktów związanych z polskimi wojnami wyzwoleńczymi i ofensywą wojsk tureckich, zamek poniósł znaczne zniszczenia. W szczególności po bitwie pod Żurawnem w 1676 roku, w której Rzeczpospolita Obojga Narodów została pokonana przez Imperium Osmańskie, zamek uległ częściowemu zniszczeniu. Później, w wyniku zmian politycznych i osłabienia obronnej roli zamków, Zamek w Czernilicach zaczął podupadać. Pod koniec XVIII wieku, po rozbiorach Polski i włączeniu Galicji do Cesarstwa Austriackiego, zamek stracił strategiczne znaczenie i stopniowo popadał w ruinę. Mimo to, nawet w obecnym zaniedbaniu, Zamek w Czernilicach zachowuje ważną wartość kulturową i historyczną, będąc świadkiem burzliwych wydarzeń z przeszłości.
W XX wieku Zamek Czernilicki nadal podupadał. Po I wojnie światowej i wojnie polsko-ukraińskiej 1918-1919 teren zamku stał się częścią Rzeczypospolitej, ale nie przeprowadzono żadnych poważnych prac renowacyjnych. Podczas i po II wojnie światowej zamek ponownie znalazł się w strefie konfliktów i zmian władzy, co dodatkowo przyspieszyło jego dewastację.
W okresie sowieckim zamek nie cieszył się należytą uwagą, a jego pozostałości zaczęli wykorzystywać okoliczni mieszkańcy jako materiał budowlany. Dopiero pod koniec XX i na początku XXI wieku zamek przyciągnął uwagę badaczy i pasjonatów, którzy rozpoczęli prace nad zachowaniem tego, co pozostało. Dziś Zamek w Czernielickim jest ruiną, ale jest obiektem dziedzictwa kulturowego, który przyciąga uwagę turystów i historyków. Lokalne społeczności i organizacje kulturalne okresowo organizują wydarzenia mające na celu zachowanie tego ważnego zabytku, prowadzone są wykopaliska i częściowe prace renowacyjne, mające na celu zachowanie jego autentyczności i popularyzację wśród szerszej publiczności.
Informacje i zdjęcia pochodzą ze strony https://uaaheritage.blogspot.com/2023/12/2016-1_27.html
